Skip to main content

Gatunek filmowy a strategie w tłumaczeniu audiowizualnym na przykładzie filmu historycznego

Projekt badawczy Gatunek filmowy a strategie w tłumaczeniu audiowizualnym na przykładzie filmu historycznego finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki (UMO - 2013/11/B/HS2/02890), realizowany w Instytucie Filologii Angielskiej UJ.

Opis projektu

Projekt dąży do wypracowania nowej, interdyscyplinarnej propozycji metodologicznej w badaniach nad przekładem telewizyjnym i filmowym, która pozwoli scharakteryzować jego specyfikę w zależności od cech gatunkowych filmu. Jego nowatorski aspekt polega na połączeniu perspektyw badawczych przekładoznawstwa i filmoznawstwa oraz wzbogaceniu ich o najnowsze narzędzia wypracowane przez stylometrię.

Hipoteza badawcza zakłada, że funkcja i cechy stylistyczne dialogu są ściśle związane z danym gatunkiem filmowym. Analiza zgromadzonego korpusu ścieżek dialogowych w wersji oryginalnej i przekładach ma posłużyć sprawdzeniu, czy owe cechy znajdują odzwierciedlenie w transferze językowym oraz jakimi czynnikami spowodowane są ewentualne rozbieżności w strategiach stylistycznych tłumaczy. Gatunkiem poddanym szczegółowej analizie jest film historyczny w przekładzie z języka angielskiego na język polski i włoski. Wybór tego właśnie gatunku podyktowany został szczególnym statusem ontologicznym świata przedstawionego w produkcjach historycznych, co pozwala się spodziewać wyrazistego nacechowania stylistycznego dialogu i jednoznacznego powiązania przynajmniej niektórych jego funkcji z wymaganiami gatunku.

Celem projektu jest zatem:

  • stworzenie dialogocentrycznego modelu analizy gatunku i subgatunków filmu historycznego, który wzbogaci metodologię badań nad przekładem audiowizualnym i posłuży jako aparat krytyczny przydatny także w odniesieniu do innych gatunków filmowych;
  • zbadanie gatunkowej i kulturowej specyfiki polskich oraz włoskich przekładów filmu historycznego;
  • wzbogacenie perspektywy badawczej studiów filmoznawczych;
  • uwypuklenie znaczenia oryginalnej/przełożonej ścieżki dialogowej dla ogólnej wymowy filmu;
  • próba waloryzacji osiągnięć przekładu audiowizualnego w Polsce (takich jak historyczne nagrania dubbingowe), które ze względu na szereg okoliczności często popadają w zapomnienie.

Zakres badań

Projekt obejmuje badanie stylistycznych i funkcjonalnych aspektów dialogu w filmach i serialach historycznych oraz ich przekładach na język polski (wersja lektorska, napisy, dubbing) i włoski (napisy, dubbing). Łączy analizę stylometryczną korpusu angielskich (663 000 słów), polskich (549 000 słów) i włoskich list dialogowych (738 000 słów) towarzyszących produkcjom osadzonym w konkretnych epokach historycznych oraz analizę jakościową, której przedmiot stanowią kolejno:

  • Cechy stylistyczne i funkcjonalność dialogu w anglojęzycznych obrazach Starożytnego Rzymu, dokonujących fikcjonalnej transpozycji języka martwego na język angielski. Korpus badawczy obejmuje realizacje kinematograficzne: Quo vadis (1951), Upadek Cesarstwa Rzymskiego (1964); Gladiator (2000) i telewizyjne: Ja, Klaudiusz (1976), Ostatnie dni Pompei (1984), Quo vadis (1985); Rzym (2005-7).  
  • Cechy stylistyczne i wybrane cechy pragmatyczne dialogu opartego na udokumentowanym modelu języka epoki oraz problemy przekładu audiowizualnego na języki pozbawione analogicznego modelu. Korpus badawczy obejmuje wyobrażenia Anglii pod rządami dynastii Tudorów; realizacje kinematograficzne: Wyspa w płomieniach (1937); Prywatne życie Elżbiety i Essexa (1939); Jastrząb morski (1940); Miecz i róża (1953); Młoda Bess (1953); Oto jest głowa zdrajcy (1966); Anna tysiąca dni (1969); Lady Jane (1986); Elizabeth (1998), Elizabeth: Złoty wiek (2007); Kochanice króla (2008) oraz seriale: Elżbieta, Królowa Anglii (1971); Sześć żon Henryka VIII (1972); Elżbieta I (2005); Dynastia Tudorów (2007-10); Królowa Dziewica (2005); Wolf Hall (2015).
  • Specyfika dialogu w obrazach przeszłości opartych na literackim pierwowzorze; stylistyczna adaptacja dialogu literackiego na potrzeby ekranizacji i ich tłumaczenie audiowizualne, na przykładzie wybranych adaptacji powieści Jane Austen Duma i uprzedzenie: realizacji kinematograficznych (1940, 2005) i telewizyjnych (1980, 1995).
  • Cechy stylistyczne dialogu w gatunkach synkretycznych, łączących stylizację historyczną z elementami kina akcji, serialu kryminalnego czy fantasy, na przykładzie produkcji Kroniki braciszka Cadfaela (1994-6), Xena: Wojownicza księżniczka (1995-2001) i Gra o tron (2011-).
  • Specyfika stylistyczna dialogu w produkcjach obrazujących czasy przedwojenne i pierwszą wojnę światową: Downton Abbey (2010-5) oraz Koniec defilady (2012).

Zespół badawczy

  • dr Agata Hołobut (kierownik projektu),
  • dr Monika Woźniak,
  • dr Jan Rybicki.

Publikacje

Agata Hołobut, Monika Woźniak, Historia na ekranie: Gatunek filmowy a przekład. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego (w przygotowaniu).

Agata Hołobut (2017). Talking Rome: Authenticity of Film Dialogue in Translation, w: Culture(s) and Authenticity. Translation and the Poetics of Imitation, A. Pantuchowicz, A. Warso (red.). Peter Lang.  

Agata Hołobut, Monika Woźniak, Jan Rybicki (2017). Old Questions, New Answers: Computational Stylistics in Audiovisual Translation Research, w: Audiovisual Translation - Research and Use, M. Deckert (red). Peter Lang.

Agata Hołobut, Jan Rybicki (w przygotowaniu), Pride and Prejudice and Programming: A Stylometric Analysis, w: Value in Adaptation, L. Raw (red.). McFarlane & Co.

Monika Woźniak (2016). «Ma che brutta figura, general Anthony!». Allocutivi nella serie televisiva Rome e nelle sue traduzioni polacche e italiane, w: Lingue europee a confronto La linguistica contrastiva tra teoria, traduzione e didattica, D. Puato (red). Sapienza Universita Editrice, 107-131.
http://www.editricesapienza.it/sites/default/files/5441_Puato_Lingue%20Europee_web_0.pdf

Kontakt

Agata Hołobut: agata.holobut@uj.edu.pl